Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB)

DEHB, genellikle çocukluk çağında tanısı konan ancak etkileri yetişkinliğe kadar sürebilen nörogelişimsel bir bozukluktur. Bu durum, beynin dikkat, dürtü kontrolü ve hareket düzenleme işlevlerini yöneten bölgelerindeki farklılıklarla ilişkilidir.

DEHB üç temel belirti grubuyla kendini gösterir:

• Dikkatsizlik: Ödevleri tamamlayamama, unutkanlık, detay atlama
• Hiperaktivite: Yerinde duramama, aşırı konuşma, sürekli hareket hâlinde olma
• Dürtüsellik: Sırasını bekleyememe, söz kesme, ani tepkiler

DEHB yalnızca bireyin okul başarısını değil, arkadaşlık ilişkilerini, aile içi iletişimini ve özsaygısını da etkiler. Örneğin, dersleri takip edemediği için sürekli eleştirilen bir çocuk, zamanla kendini yetersiz hissedebilir.

Bu nedenle, erken tanı ve destekleyici bir yaklaşım DEHB'nin yol açabileceği sosyal ve psikolojik zorlukların önüne geçilmesinde kritik rol oynar.

BESLENME DİYET

Beyin, tükettiğimiz besinlerden doğrudan etkilenir. DEHB olan bireylerde, beyin kimyasını ve nörolojik dengeyi destekleyecek bir beslenme planı, tedaviye olumlu katkı sağlayabilir.

Özellikle omega-3 yağ asitleri, beynin odaklanma ve hafıza işlevleri için gereklidir. Harvard Tıp Fakültesi’nin 2023 tarihli çalışması, omega-3 eksikliğinin DEHB belirtilerini şiddetlendirdiğini göstermiştir.

Beslenmede dikkat edilmesi gereken başlıca noktalar:
✔️ Şekerli gıdaların ve katkı maddelerinin sınırlandırılması
✔️ Demir, çinko, magnezyum gibi minerallerin yeterli alınması
✔️ Fast food yerine ev yapımı, doğal yiyeceklerin tercih edilmesi

Örnek olarak sabah kahvaltısında şekerli mısır gevreği yerine yumurta, ceviz ve tam tahıllı ekmek tercih etmek, çocuğun güne daha dengeli bir başlangıç yapmasını sağlar.

DİKKAT EKSİKLİĞİ VE UYKU

Uyku, zihinsel işlevlerin yeniden düzenlendiği, beyin için bir tür "gece bakımı"dır. DEHB olan çocuklarda ise uykuya dalma süresi uzayabilir, gece uyanmaları sıklaşabilir ve sabah yorgun kalkma şikâyetleri artabilir.

Bu tablo, dikkat becerilerinin zayıflamasına ve davranışsal problemlerin artmasına yol açar. Çünkü uykusuz bir beyin, odaklanmakta ve duygularını yönetmekte zorlanır.

Uyku kalitesini artırmak için öneriler:

Uyku saati rutini oluşturmak (örn: her gece 21:00’de yatmak)Yatmadan 1 saat önce ekranları kapatmak
Oda ısısını ve ışığını ideal düzeyde tutmak
Gevşeme müzikleri veya nefes egzersizleriyle uykuya geçiş sağlamak

Kaliteli bir uyku, ertesi gün çocuğun daha dikkatli, sakin ve öğrenmeye açık olmasına doğrudan katkı sağlar.

DİKKAT EKSİKLİĞİ VE TEKNOLOJİ

Dijital cihazlar hayatımızın vazgeçilmezi haline geldi. Ancak özellikle DEHB olan çocuklar için ekranlar hem dikkat süresini kısaltabilir hem de dürtüsel davranışları artırabilir.

Bir YouTube videosunun saniyeler içinde değişen görüntüleri, beynin "ödül merkezi"ni sürekli uyarır. Bu hızlı uyarılma, kitap okumak veya öğretmeni dinlemek gibi daha yavaş tempolu görevlerin sıkıcı gelmesine neden olur.

Bu dengeyi sağlamak için şu öneriler uygulanabilir:
???? Ekran süresi yaşa uygun şekilde planlanmalı (örn: 6–12 yaş için max. 1 saat)
???? Ekran dışı aktiviteler desteklenmeli (spor, zeka oyunları, doğa yürüyüşü)
???? Oyun ve video içerikleri eğitici, sakinleştirici özellikte seçilmeli

Unutulmamalı ki teknoloji düşman değil; doğru yönetilirse bir eğitim ve gelişim aracıdır.

MEDİTASYON VE DEHB

Meditasyon, özellikle DEHB gibi zihinsel yoğunluğu yüksek bozukluklarda zihni toparlamak için etkili bir araçtır. Mindfulness, yani farkındalık temelli meditasyonlar, kişinin “şu an”a odaklanmasını sağlar.

Örneğin, çocuk nefesini sayarken zihni başka düşüncelerle meşgul olmaz. Bu egzersiz zamanla dikkat süresini artırır, anksiyeteyi düşürür ve dürtüsel tepkileri azaltır.

Başlangıç seviyesi için öneri:

• 5 dakika sessiz oturmak ve sadece nefese odaklanmak
• Düşüncelerin geldiğini fark edip yargılamadan bırakmak
• Her gün aynı saatte bu egzersizi tekrarlamak
  Meditasyon bir sihirli çözüm değildir, ancak düzenli yapıldığında zihinsel esnekliği ve duygusal kontrolü gözle görülür şekilde artırır.

SPOR EGZERSİZ VE DİKKAT EKSİKLİĞİ HİPERAKTİVİTE

Hiperaktif çocuklar için enerji biriktiği sürece dışavurum kaçınılmaz olur. Ancak bu enerjiyi düzenli fiziksel aktivitelerle yapılandırmak mümkündür.

Egzersiz sırasında salgılanan dopamin ve serotonin, hem dikkat hem de duygu kontrolünde etkili nörotransmitterlerdir. Düzenli spor yapan çocukların daha dengeli ve sakin olduğu birçok çalışmayla gösterilmiştir.

En çok önerilen aktiviteler:

• Yüzme: Ritmik yapısıyla sakinleştirici etkisi vardır
• Bisiklet: Hem fiziksel hem mekânsal farkındalığı artırır
• Koşu: Enerji boşalımını sağlar, stres hormonu kortizolü dengeler
• Yoga: Bedensel farkındalık ve nefes uyumu geliştirir

Spor, sadece fiziksel değil, zihinsel bir tedavi aracı hâline dönüşebilir.

ZİHİN AKTİVİTELERİ VE DEHB

Beyin çalıştıkça gelişen bir organdır. DEHB olan bireylerde özellikle çalışma belleği, planlama, odaklanma gibi alanlarda destekleyici zihinsel egzersizler oldukça faydalıdır.

Bu egzersizlerin amacı sadece akademik başarı değil, aynı zamanda özgüven ve kendini düzenleme becerisini geliştirmektir. Örneğin, bir yapboz oyununda sabır ve hedefe ulaşma duygusu gelişir.

Önerilen egzersizler:

• Hafıza oyunları (eş kartlar, resim hatırlama)
• Satranç, mangala gibi strateji içeren oyunlar
• Kitap okuma ve ardından hikâye anlatma etkinlikleri
• Günlük yazma, duygu ve düşünce ifade çalışmaları

Bu tür zihin egzersizleri, tedavi planının vazgeçilmez bir parçası olarak değerlendirilebilir

DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU İSTATİSTİKLERİ

DEHB’nin toplumdaki yaygınlığı sanıldığından fazladır. İşte 2025 yılı itibarıyla güncel veriler:

• Dünya genelinde: Çocukların %8’i DEHB tanısı alıyor (CI %6–10)
• Türkiye’de: Araştırmalara göre bu oran %12–13 aralığında
•  Erkek çocuklarda görülme oranı kızlara göre yaklaşık 2 kat daha fazla
• Erişkinlikte devam: DEHB tanısı almış çocukların %40–60’ı erişkinlikte de belirtiler göstermeye devam ediyor

 Tanı konulmayan bireylerde okul başarısızlığı, sosyal izolasyon ve kaygı bozuklukları daha sık görülüyor

Bu istatistikler, yalnızca farkındalık yaratmakla kalmaz, aynı zamanda erken müdahalenin ne kadar hayati olduğunu da gösterir.

DEHB ile Yaşamak Mümkün, Yeter ki Yalnız Olmayın

DEHB, hayatı zorlaştırabilir ama imkânsızlaştırmaz. Doğru bilgilerle donanmak, bireye özel yaklaşım belirlemek ve profesyonel destek almak bu süreci daha sağlıklı hale getirir. Defnar Psikoloji, DEHB tanı, değerlendirme ve terapi süreçlerinde size bilimsel temelli, etik ve empatik bir destek sunar. Çocuğunuzun ya da sizin yaşadığınız bu belirtiler için bizimle iletişime geçebilirsiniz.

Daha fazla bilgi için: www.defnarpsikoloji.com

Psikoloji Alanıyla İlgilenenlerin Dikkatini Çekebilecek Diğer Makaleler:

Dürtüsellik Nedir?

Sınav Kaygısı Belirtileri

Disleksi Nedir?